زندانیان پس از آزادی رها می شوند

«من یک زندانی هستم. قبل از حبس، مثل خیلی از شما فردی عادی بودم و زندگی آرامی داشتم. حالا با وجود اینکه مدت ها است آزاد شده ام اما هنوز برچسب زندانی را یدک می کشم. می خواهم درست شوم. می خواهم زندگی تازه ای را شروع و کار کنم اما کسی به من اعتماد ندارد».
دوستان، مردم شهر، خانواده و جامعه عزیزم. من یک زندانی هستم و به خاطر جرمی که مرتکب شده ام و برابر قانون تاوانش را پرداخته ام. حالا می خواهم زندگی سالمی داشته باشم اما کسی مرا در جمع خود نمی پذیرد. دیروز به خاطر حبس همه داشته هایم را و امروز پس از آزادی به خاطر عدم اعتماد و حمایت خانواده و جامعه، ته مانده امیدم را به آینده از دست داده ام. حالا با این وجود چطور زندگی کنم؟»
خیلی از ما در مواجهه با گناه دیگران آنها را نمی بخشیم. این در حالی است که خداوند متعال در آیه ۵۳ سوره «زمر» آغوش رحمتش را به روی همه باز و فرمان عفو همه گنهکاران را صادر کرده است. او در این آیه می فرماید: «به آنها بگو، ای بندگان من که بر خودتان اسراف و ستم کرده اید. از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می بخشد که او بخشنده و مهربان است».
لطف الله محسنی، عضو هیئت مدیره انجمن داوطلبان اجتماعی (مددیاران) در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی ایرنا،در این راستا به موشکافی موضوع مراقبت های پس از خروج زندانیان می پردازد و معتقد است که نگاه جامعه نسبت به افراد آزاد شده از زندان باید تغییر کند و نسخه دیگری برای برخورد با افراد آزاد شده از زندان تدوین شود. چرا که فشارهای خانوادگی و اجتماعی ممکن است در ارتکاب مجدد جرم از سوی فرد نقش داشته باشد.

ایرنا: نقش قانون و دولت در مواجهه با افراد مجرم در کشورمان چیست؟
محسنی: نظام عدالت در ایران، بر روی رویداد جرم تمرکز کرده و صرف نظر از ویژگی های زیرساختی ارتکاب جرم، نسخه ای که در قانون پیش بینی شده، مجازات است و این در حالی است که در شعار درصدد اصلاح و تربیت مجرم است. رویکرد نظام کیفری منطبق بر رویکرد انتخاب عقلانی است که بر آن اساس فرد مجرم، عامدا و از روی عقل مرتکب جرم شده است. پس از نگاه قانونگذار، پاسخ به ارتکاب جرم مجازات است. مجازات با هدف بازدارندگی خاص و عام.

ایرنا: در این حالت چه اتفاقی رخ می دهد؟
محسنی: در این حالت دو اتفاق رخ می دهد. یک بازدارندگی خاص که در این حالت، فرد مجرم مجازات می شود تا دوباره مرتکب جرم نشود. دوم بازدارندگی عام. یعنی اینکه فرد مجازات می شود تا دیگران بترسند و مرتکب جرم نشوند و در اصطلاح عبرت بگیرند. اما امروزه این موضوع قابل درک نیست و دیگر کسی به این شکل به جرم نگاه نمی کند.

ایرنا: پس چه باید کرد؟
محسنی: برای اینکه متوجه بشویم که یک فرد چرا مرتکب جرم شده نیاز به تحقیق بسیار است. بر اساس این تحقیق باید پیش رفت. در واقع نگاهمان باید درمانی باشد و با توجه به علت وقوع جرم باید به دنبال درمان باشیم، یعنی برنامه یا تصمیمی که منجر به رفع علل ارتکاب جرم شود. اما نمی شود نسخه یکسانی را برای همه در نظر گرفت و درمان یا واکنش برحسب ویژگی های فرد و شرایط وی ممکن است مراحل مختلف و روش های متفاوتی داشته باشد اما در نظام عدالت ما ساز و کار این شیوه همچنان وجود ندارد. در واقع ما برنامه های کلی در نظر گرفته ایم که کفایت نمی کند و از طرفی مناسب جمعیت کیفری مان نیز نیست و در کشورمان پرسنل، پول، فضا، تجهیزات، برنامه مناسب و… برای انجام این کار وجود ندارد. در مجموع می توان گفت، به نسبت جمعیتی که ما داریم کار بازپروری درباره زندانیان آن طور که باید انجام نمی شود.

ایرنا: نقش سازمان زندان ها در این باره چیست؟
محسنی: سازمان زندان ها مرکز نگهداری زندانیان برای مدت مشخص است و در دوران حبس فعالیت بازپروری زندانیان تقریبا انجام نمی شود. طبق آمارها می توان گفت در زندان های پایتخت، سالانه حدود بیش از ۱۲۰ هزار زندانی (وروردی و خروجی) داریم که این تعداد متغیر است و از این بین، فقط ۱٫۵درصد می توانند تحت پوشش برنامه های شغلی قرار بگیرند.

ایرنا: شما با توجه به تجربه کاری تان در انجمن چه نظری در این باره دارید؟ چه باید کرد؟
محسنی: فردی که به هر دلیلی وارد زندان می شود، در مدتی که حبس می کشد باید، برنامه، شرایط بهداشتی، برنامه های آموزشی، پزشکی، مهارت آموزی مناسبی برای او در نظر گرفته شود.
در واقع ما با برنامه هایی فکر شده باید شرایط فرد را برای زمان پس از آزادیش از زندان بهتر کنیم تا وی پس از آزادی به زندگی عادی خود برگردد. اما به دلیل محدودیت ها این کار انجام نمی شود. به همین دلیل خیلی از زندانیان پس از آزادی اوضاع بدتری پیدا می کنند. به همین خاطر در رفتار این افراد شاهد تغییرات مثبت نیستیم. این در حالی است که شرایط اجتماعی بد نیز به این موضوع دامن زده و شرایط روانی فرد را تحت تاثیر خود قرار می دهد تا جایی که به مرور زمان فرد از نظر جسمی نیز دچار مشکلات جدی می شود. در نتیجه می توان گفت زندانی شدن نه تنها بار مثبت به همراه ندارد بلکه برای فرد، خانواده اش و حتی جامعه شرایط بدتری نیز به همراه دارد.

ایرنا: زندانی شدن فرد آیا در بازدارندگی عام اثرگذاری مثبتی به همراه دارد؟
موضوع بازدارندگی عام، (زندانی شدن فرد برای اینکه دیگران درس عبرت بگیرند) خیلی وقت است در نظام عدالت دنیا منتفی شده است. چرا که اصلا کسی خبردار نمی شود فردی چطور و برای چه زندانی شده است. یکی دیگر از مشکلات این نوع بازدارندگی این است که فرد پس از زندانی شدن، نه تنها چیزی از بارش کم نکرده ایم بلکه یک چیزی هم به بارش اضافه شده است. این در حالی است که پس از حبس وی را در جامعه رها می کنیم، بی خبر از اینکه فرد آیا مسکن برای زندگی دارد یا خیر؟ پول تو جیبی دارد یا نه؟ بچه های او چه کار می کنند؟ همسرش؟ کارش یا اختلال روانی و اعتیادش چه می شود؟ و…

ایرنا: در این حالت چه اتفاقی می افتد؟
محسنی: در این شرایط فرد به خاطر زندانی شدن چیزهایی که در گذشته داشته را از دست داده است. اعتماد به نفس وی، فرصت شغلی اش، جایگاه اجتماعی و خانواده و…در این حالت بدبینی، قدرت ستیزی، انتقامجویی و احساس نیاز به جبران فوری شرایط گذشته، احتمال ارتکاب مجدد جرم را در فرد افزایش می دهد. یعنی فرد مسیرهای هنجار نرمال دستیابی به نیازهایش مهیا نیست، پس احتمال ورود او به مسیرهای غیرقانونی بسیار زیاد است.

ایرنا: خدمات مراقبت بعد خروج از زندان کجای این ماجرا جا دارد؟
محسنی: از زمان دستگیری فرد به خاطر ارتکاب جرم، مراحل دادگاه تا ورود وی به زندان و … خانواده و جامعه از حضور او محروم می شوند و حال فرد پس از آزادی نه تنها فراموش شده بلکه شرایط برای ادامه زندگی عادی اش نیز مهیا نیست. در این میان خدمات مراقبت بعد از خروج باید به کمک او بیاید. به خصوص برای زندانیانی که جرم و جرایم شان جدی است و احتمال ارتکاب جرم و جرایم خطرناکشان زیاد است و دولت باید برای آنها برنامه ای جدی داشته باشد.

ایرنا: برای همه زندانیان؟
محسنی: می توان سه گروه را در نظر گرفت. افرادی که به حمایت های فوری و جدی نیاز دارند، افرادی که نیاز به حمایت های ملایم تر و افرادی که اصلا نیازی به مراقبت ندارند(مثل کسانی که به خاطر مهریه به زندان افتاده اند). این در حالی است که دولت نمی تواند به کمک همه این افراد برود و یک بخش از کمک ها به سمت جامعه برمی گردد . یعنی جامعه باید با آگاهی و حمایت و کمک به این افراد آنها را از ارتکاب مجدد جرم بازدارد.

ایرنا: وظیفه جامعه چیست؟
محسنی: جامعه و مردم باید نگاهشان را به این موضوع اصلاح کنند. کسی که به زندان افتاده و حالا آزاد شده نباید طرد شود. همه کسانی که به زندان می روند خطرناک نیستند و نباید فرصت زندگی را از آنها گرفت. در واقع اگر آنها را طرد کنیم خطرناک تر می شوند. مردم باید بدانند، کسی که مرتکب جرم شده، برابر قانون با او رفتار شده و پس از آزادی مثل دیگر شهروندان باید حقوق برابری را داشته باشد. جامعه و مردم باید این افراد را پذیرفته و برای ادامه زندگی به آنها کمک کنند.

ایرنا: شکل کمک مردم به این افراد چطور باید باشد؟
محسنی: در این مواقع سازمان های تخصصی تر می توانند ورود کرده و به حل مشکل کمک کنند. اگر مردم نمی توانند، آموزش ندیده اند یا جرات نمی کنند با این افراد مواجه شوند حداقل می توانند به سازمان های تخصصی برای آموزش، مشاوره، خدمات روانشناسی و روانپزشکی و حقوقی، پیدا کردن شغل و مسکن و … زندانیان، کمک کنند و در این راه قدم بردارند.

ایرنا: مثل کاری که انجمن داوطلبان اجتماعی انجام می دهد درست است؟
محسنی: بله. انجمن داوطلبان خدمات اجتماعی یکی از این سازمان های غیردولتی است که به افراد پس از آزادی از زندان، انواع خدمات مثل مددکاری و مشاوره ارائه می دهد. همه نیازها الزاما مادی نیست و در این میان افراد متخصص می توانند با انجمن داوطلبان مشارکت داشته باشند. مثلا کسی که روانشناس است می تواند به زندانیان آزاد شده، چند ساعت در هفته مشاوره بدهد.

ایرنا: در این انجمن چه تخصص هایی مورد نیاز است؟
محسنی: مردم می توانند در حوزه های تخصصی تر مثل روانشناسی، مدددکاری، کارآفرینی، پزشکی و روانپزشکی، حقوقی، آموزشی کمک حال انجمن باشند یا می توانند در حوزه هنری و فنی مثل نقاشی، موسیقی، سینما و تئاتر، مکانیک و خیاطی و نجاری یا دیگر کارهای هنری و صنعتی به انجمن ورود کرده و به افراد آزاد شده از زندان حرفه یاد بدهند. در این میان عده ای هم می توانند با کمک های مالی به انجمن یاری کنند.

ایرنا: نقش صاحبان مشاغل چیست؟
محسنی: صاحبان کار و مشاغل نیز می توانند با ایجاد فرصت های شغلی مناسب و متناسب برای این افراد از آنها حمایت کنند. شغل از نیازهای جدی و ضروری است و داشتن شغل مناسب در ورود مجدد زندانی به دامان جامعه و زندگی بدون ارتکاب جرم بسیار موثر است.

ایرنا: شاید مردم و صاحبان مشاغل نگران آن هستند که فرد آزاد شده از زندان خطرناک باشند و به اعمال مجرمانه اقدام کند؟
محسنی: زندانیانی که جرایم جدی دارند کمتر از ۵ درصد هستند اما خیلی از زندانیان پس از آزادی به خاطر فقر، ناکارآمدی، فشارهای خانواده و اجتماع، گروه همسالان، شرایط سخت، نداشتن پول و شغل و حمایت ممکن است دوباره مرتکب جرم شوند.
رفتار ما آدم ها انتخاب ما نیست، ژنتیک هم نیست بلکه محصول تعامل ژنتیک و محیط است. هیجان، زشتی و زیبایی و… محصول ژنتیک است اما یک بخش از رفتار ما محصول محیط یعنی خانواده، جامعه، مدرسه است. حالا هر چقدر محیط ناکارآمد باشد احتمال اینکه فرد سراغ جرم برود بالا می رود. اما با شناخت و آگاهی مردم می شود رفتار مجرمانه را اصلاح کرد. نباید به افراد برچسب بزنیم و آنها را طرد کنیم. مردم باید اعتماد کرده، از این افراد حمایت کنند.
تجربه ثابت کرده افرادی که پس از آزادی صاحب شغل شده و خانواده و جامعه آنها را طرد نکرده اند به سراغ جرم نرفته اند. به هر حال عدم اعتماد مردم به ضرر جامعه است. چرا که دود بازگشت افراد به سمت جرم در چشم جامعه می رود و بازخورد آن را در جامعه خواهیم دید. مثل حس ناامنی که در جامعه ایجاد می شود. پس نقش خانواده و جامعه در بازگشت یا عدم بازگشت به سمت جرم بی تاثیر نیست و اهمیت زیادی دارد.
گفت و گو از فاطمه شیری
اجتمام *ف ش* ۳۰۶۳

انتهای پیام /*